Archaeological ethnography has been from the inception of this project a key facet of our work, hence our title which gives ethnography an equal footing to other archaeological practices. We define archaeological ethnography not as a methodology but as the creation of a multi-temporal, shared space of multiple encounters around materiality and temporality. We also conceive archaeological ethnography as a collective endeavor. Indeed, several members of our team have engaged or are currently engaging in various ethnographic practices, including its co-director, Yannis Hamilakis, and Aris Anagnostopoulos, Elektra Angelopoulou, Anna Demetriou, Kostis Kourelis, Efthimis Theou, as well as several student volunteers. Since 2010, our chief ethnographer has been Kostis Kalantzis, who has summarized his work below.

An ethnographic exploration of social and historical imagination as manifested and mediated through people’s relationship to objects and their involvement in multiple archaeologies. My work seizes on the Koutroulou Magoula archaeology and archaeological ethnography project’s approach to “the archaeological” as a cultural field that encompasses “the discourses and practices involving things of another time” (Hamilakis & Anagnostopoulos 2009). Such an open-ended stance to archaeology becomes particularly salient in the excavation area in light of residents’ constant embodied engagements with the past and their continuous discussion about what the past means, what it feels like and how it’s materialized in excavated objects.  

Η αρχαιολογική εθνογραφία υπήρξε από την αρχή αυτού του προγράμματος βασική πτυχή της δουλειάς μας, γι’ αυτό και ο τίτλος μας θέτει την εθνογραφία σε ισότιμη θέση με άλλες αρχαιολογικές πρακτικές. Ορίζουμε την αρχαιολογική εθνογραφία όχι ως μια μεθοδολογία αλλά ως τη δημιουργία ενός πολυ-χρονικού, κοινού χώρου πολλαπλών συναντήσεων γύρω από την υλικότητα και την χρονικότητα. Επίσης, αντιλαμβανόμαστε την αρχαιολογική εθνογραφία ως μια συλλογική προσπάθεια. Πράγματι, αρκετά μέλη της ομάδας μας έχουν συμμετάσχει ή συμμετέχουν αυτή τη στιγμή σε διάφορες εθνογραφικές πρακτικές, όπως ο συνδιευθυντής, Γιάννης Χαμηλάκης, και ο Άρης Αναγνωστόπουλος, η Ηλέκτρα Αγγελοπούλου, η Άννα Δημητρίου, ο Κωστής Κουρέλης, ο Ευθύμης Θεού, καθώς και αρκετοί φοιτητές εθελοντές. Από το 2010, ο κύριος εθνογράφος μας είναι ο Κωστής Καλαντζής, ο οποίος έχει συνοψίσει τη δουλειά του παρακάτω.

Μία εθνογραφική διερεύνηση του κοινωνικού και ιστορικού φαντασιακού στη σύγχρονη Θεσσαλία όπως αυτό προκύπτει και διαμεσολαβείται μέσα από τη σχέση ανθρώπων με υλικά αντικείμενα και την εμπλοκή τους με πολλαπλές αρχαιολογίες. Η δουλειά μου πατάει στον διευρυμένο ορισμό του αρχαιολογικού που είναι στον πυρήνα του ερευνητικού προγράμματος αρχαιολογίας και αρχαιολογίκής εθνογραφίας Κουτρουλού Μαγούλα, ως το πολιτισμικό πεδίο που περιλαμβάνει «λόγους και πρακτικές με αφορούν αντικείμενα άλλων εποχών» (Hamilakis & Anagnostopoulos 2009). Η διερεύνηση του πεδίου αυτού αποκτά ιδιαίτερη σημασία ενόψει της διαρκούς διαπραγμάτευσης του παρελθόντος από κατοίκους στην περιοχή της ανασκαφής και τις συνεχείς αναζητήσεις τους σχετικά με το τί σημαίνει αυτό το παρελθόν αλλά και το πώς μοιάζει αυτό υλικά, τί αίσθηση είχε και πώς σχετίζεται με τα ευρύματα της αρχαιολογικής ανασκαφής. 

Όταν συναντούν επισκέπτες, κάτοικοι του Νέου Μοναστηριού προσφυγικής καταγωγής συχνά σκιαγραφούν μία ιστορία αγώνων, πολιτισμικής ιδιαιτερότητας και αντοχής. Οι αφηγήσεις τους περιλαμβάνουν ιστορίες υλικής επιβίωσης, περηφάνια για πρακτικές τις οποίες μελέτησαν λαογράφοι, όπως «παραδοσιακοί» χοροί, αλλά και εντάσεις, ανάμεσα σε άλλα, με γηγενείς κατοίκους της Θεσσαλικής περιοχής στην οποία μετοίκησαν στον πρώιμο 20^ο αιώνα κατόπιν της ανταλλαγής πληθυσμού και του εκτοπισμού τους από τη σημερινή Βουλγαρία (Ανατολική Ρωμυλία). Αφηγούνται επίσης μία ιστορία διπλού εκτοπισμού, πρώτα από τη Ανατολική Ρωμυλία και έπειτα από το πρώτο χωριό/οικισμό στο οποίο τοποθετήκαν από το ελληνικό κράτος ο οποίος κατέρρευσε από σεισμό μέσα στη δεκαετία του 1950. Η εμπλοκή των Νεο-Μοναστηριωτών με την «αρχαιολογία» ξεκινά με τις οικοδομικές και αγροτικές εργασίες τους στα χωριά μετοίκησης οι οποίες αποκαλύπτουν πληθώρα αρχαίων αντικειμένων με (εθνική) συμβολική και δυνητικά οικονομική αξία. Και αντίστοιχες ιστορίες ευρυμάτων αφηγούνται και κάτοικοι άλλων χωριών που περιλαμβάνονται στην εθνογραφική μας μελέτη. Η αποκάλυψη αντικειμένων συνοδεύεται από την επαφή με κρατικούς εκπροσώπους, «αρχαιολόγους» αλλά και «αρχαιοκάπηλους», και την ανάδυση δυνατότητων εθνικής αναγνωρισιμότητας αλλά και εμπορευσιμότητας και ορατότητας σε μία τουριστική ιεραρχία αξιών.

Η αρχαιολογία συνεπώς στην περιοχή έχει πολλαπλές σημασίες: κάποιες εξ αυτών αναφέρονται στην επίσημη, κρατική πρακτική και άλλες αντανακλούν το ενδιαφέρον ντόπιων για αντικείμενα θαμμένα στη γη, πέραν του επίσημου κανόνα. Και το παρελθόν στην περιοχή βιώνεται σε συνδιαλλαγή με επίσημες ιστοριογραφίες αλλά και με τρόπους που αναδεικνύουν πολλαπλότητα και ολισθηρότητα περιοδολογήσεων, όπως όταν συζητήσεις για τα ευρύματα της αρχαιολογικής ανασκαφής οδηγούν σε κουβέντες για την ύπαρξη χρυσών λιρών που θάφτηκαν από εκτοπισμένους χωριανούς (από την περίοδο του Εμφυλίου πολέμου) ή από αντάρτες, Βρετανούς αξιωματικούς, κοκ. Η εθνογραφία μου ξεδιπλώνει αυτές τις υφάνσεις του αρχαιολογικού στην κοινωνική ζωή της περιοχής που περιλαμβάνουν εικασίες για το παρελθόν, ελπίδες για το μέλλον, αγωνίες σε σχέση με το ανήκειν, ξεχασμένες εθνοτικές κατηγοριοποίησεις και την ταυτόχρονη πειθάρχηση αλλά και αμφισβήτηση των κυρίαρχων εθνικών ιεραρχιών. 

Κωστής Καλαντζής