In recent years, archaeology and theatre have creatively merged in a hybrid discipline that uses performative methods to examine the material past and archaeological methods to approach the art of theatre (cf. Pearson & Shanks 2001). The Koutroulou Magoula theatre/archaeology project is one of the very first efforts to explore the borders of the communication between these two fields in Greece.

The project was initiated in 2010 with the performance “The Meal”, devised by archaeologist and actor Efthimis Theou and composer and performer Thanasis Deligiannis. The work studied the complexity of food experience and the role of the meal as a diachronic social phenomenon. A year-long preparation was set to combine and develop the chosen artistic and scientific tools, which included excavation, study of the relevant finds, ethnographic research, communal writing and musical composing.

A first public presentation of the performance took place at the end of the 2011 field season, next to the excavation trenches. It was attended by aprox. 200 members of the local community. The presented material was organized as a 30-minute narration and was performed in solos and duets, by the creators themselves. Throughout the performance, a traditional dish was cooked and at the end of the event everyone was offered a serving; meanwhile a group of local musicians played traditional music of the region.

In the following years, this work has functioned as a communication vehicle for the Koutroulou Magoula programme, but also the idea of a theatre and archaeology conjunction, through a series of presentations and other related activities:

– As a lecture performance, it was presented in Rethymno (Crete) and Athens, among the tables of three different restaurants, in line with the site-specific nature of the piece.

– As a visual Installation, the project was selected among 1000 others and was included in the “Afresh. A New Generation of Greek Artists” exhibition of the National Museum of Contemporary Art in Athens, as well as the “Mediterranea 17 Young Artists Biennale” in Milan.

– A video compilation of the different performances was displayed on the 1^st Archaeological Dialogues conference in Athens, and on the 3^rd Symposium of Greek Gastronomy on Crete.

– A series of educational workshops around the project for children, teenagers and adults were organized, in the context of the Afresh exhibition in Athens.

Focusing on the building of a long-term sustainable relationship with the local community, in the years following the “Meal”, we have created a series of other smaller-scale similar projects that are presented at the end of each excavation season:

– In 2012 Theou presented the performance “House”, in a collaboration with a group of ten teenagers coming from the area.

– In 2015 the performance maker and archaeologist Graham Shackell presented a site-specific piece on migration, with the participation of the members of the audience themselves.

– in 2017 Theou presented the performance “28 days” that was narrating the everyday life of the student archaeologists in the excavation and the villages of Neo Monastiri and Vardali.

– in 2018 Elektra Angelopoulou, a performance maker and archaeologist, presented the performance “Routes”, based on ethnographic research around place names and local memories.

– In 2019 Angelopoulou together with a group of eleven women from the villages of Neo Monastiri and Vardali, presented a performance that explored aspects of the local female identity, using the 500+ neolithic figurines found at Koutroulou as a starting point.

– In 2022 Theou presented the performance “Clothes”, that explored aspects of clothing based on the weaving activities at Koutroulou site.

– In 2023 Theou presented the performance “2500 words” together with Brown University student, Jason Goodman. Alone on stage, Jason attempted an “impossible task” : to deliver a thirty-minute talk in Greek with very little prior knowledge of the language, approaching the speech phonetically. This was an affective gesture of kinship, addressed directly to the members of the local community and driven by a deep need for communication.

Efthimis Theou

Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει ένας διάλογος ανάμεσα στην αρχαιολογία και τo θέατρο που οδήγησε στην δημιουργία ενός νέου «υβριδικού» είδους που χρησιμοποιεί μεθόδους του θεάτρου για να πλησιάσει το υλικό παρελθόν και αρχαιολογικές μεθόδους για να προσεγγίσει την τέχνη του θεάτρου (βλ. Pearson & Shanks 2001). Το πρόγραμμα θεάτρου/αρχαιολογίας της Κουτρουλού Μαγούλας αποτελεί μια από τις πρώτες προσπάθειες να διερευνηθούν τα όρια αυτής της συνάντησης στην Ελλάδα.

Το πρόγραμμα εγκαινιάστηκε το 2010 με τo έργο «Το Γεύμα», από τον αρχαιολόγο και ηθοποιό Ευθύμη Θέου και τον συνθέτη και performer Θανάση Δεληγιάννη. Προσέγγιζε το ζήτημα της τροφής στις διάφορες προεκτάσεις του και το ρόλο του γεύματος ως διαχρονικό κοινωνικό φαινόμενο. Η περίοδος προετοιμασίας της performance διήρκησε ένα χρόνο και περιελάβανε ανασκαφή, μελέτη των αντίστοιχων ευρημάτων, εθνογραφική έρευνα, συλλογική γραφή και μουσική σύνθεση.

Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο τέλος της ανασκαφικής περιόδου του 2011, δίπλα στις τομές της ανασκαφής. Την παρακολούθησαν περίπου 200 μέλη της τοπικής κοινότητας. Για 30′ οι δύο ερμηνευτές καθισμένοι σε ένα τραπέζι μετέφεραν στους θεατές μια αφήγηση οργανωμένη με μουσικούς όρους σε σόλι και ντουέτα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της performance ένας μάγειρας ετοίμαζε μία παραδοσιακή συνταγή η οποία στο τέλος προσφέρθηκε στους θεατές, ενώ ντόπιοι μουσικοί έπαιζαν παραδοσιακή μουσική της περιοχής.

Τα επόμενα χρόνια, το έργο λειτούργησε ως όχημα επικοινωνίας του προγράμματος της Κουτρουλού Μαγούλας με ένα ευρύτερο κοινό, καθώς και μια αφορμή για συζήτηση γύρω από τη συνάντηση της αρχαιολογίας με το θέατρο, μέσα από μια σειρά διαφορετικού τύπου παρουσιάσεων:

– Ως lecture performance το έργο παρουσιάστηκε στο Ρέθυμνο και την Αθήνα στα τραπέζια τριών εστιατορίων – διατηρώντας έτσι κάτι από τον site-specific χαρακτήρα της παράστασης.

– Ως εικαστική εγκατάσταση η performance επιλέχθηκε ανάμεσα σε 1000 έργα και παρουσιάστηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο πλαίσιο της έκθεσης «Εκ Νέου: Μια Νέα Γενιά Ελλήνων Καλλιτεχνών». Τμήμα αυτής της εγκατάστασης παρουσιάστηκε επίσης στην “Mediterranea 17 Young Artists Biennale” στο Μιλάνο.

– Μια σύνθεση βιντεοσκοπημένων αποσπασμάτων του έργου παρουσιάστηκε στην πρώτη συνάντηση των «Αρχαιολογικών Διαλόγων» στην Αθήνα και στο 3^ο Συμπόσιο Ελληνικής Γαστρονομίας στην Κρήτη.

– Μια σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων γύρω από το έργο για παιδιά, εφήβους και ενήλικες, οργανώθηκαν στην Αθήνα στο πλαίσιο της έκθεσης «Εκ Νέου».

Σε συνέχεια της πρώτης μας αυτής performance και με στόχο την ανάπτυξη μιας μακρόχρονης και στέρεης σχέσης με την τοπική κοινότητα, τα επόμενα χρόνια παρουσιάσαμε μια σειρά από άλλα μικρότερης κλίμακας αντίστοιχα έργα, που λάμβαναν χώρα πάντα στο τέλος της ανασκαφικής περιόδου:

– Το 2012 ο Θέου παρουσίασε την performance «Σπίτι», σε συνεργασία με μια ομάδα δέκα εφήβων της περιοχής.

– Το 2015 ο performance maker και αρχαιολόγος Graham Shackell παρουσίασε ένα site-specific έργο πάνω στην μετανάστευση, με τη συμμετοχή και του ίδιου του κοινού.

– Το 2017 ο Θέου παρουσίασε το έργο «28 ημέρες» που αφηγούνταν την καθημερινότητα των αρχαιολόγων φοιτητών στο πεδίο και το χωριό του Νέου Μοναστηρίου και της Βαρδαλής.

– Το 2018 η αρχαιολόγος και performer Ηλέκτρα Αγγελοπούλου, παρουσίασε το έργο «Διαδρομές», βασισμένο σε εθνογραφική έρευνα γύρω από τοπωνύμια και τοπικές μνήμες.

– Tο 2019 η Αγγελοπούλου, μαζί με έντεκα γυναίκες από το Νέο Μοναστήρι και τη Βαρδαλή, παρουσίασε ένα έργο, όπου με αφετηρία το πλούσιο σύνολο των ειδωλίων από την ανασκαφή, προσέγγισε το ζήτημα της γυναικείας ταυτότητας στο αρχαιολογικό υλικό, στην ανασκαφική πρακτική και στην τοπική κοινότητα.

– Το 2022 ο Θέου παρουσίασε το έργο «Ρούχα», το οποίο προσέγγισε το ζήτημα του ρουχισμό με αφορμή τις υφαντικές δραστηριότητες στην Κουτρουλού.

 – Το 2023 ο Θέου παρουσίασε το έργο «2500 λέξεις» μαζί με τον φοιτητή του Πανεπιστημίου Μπράουν, Jason Goodman. Μόνος του στη σκηνή, o Jason επιχείρησε κάτι το «αδύνατο»: μια τριαντάλεπτη ομιλία στα ελληνικά, έχοντας ελάχιστη γνώση της γλώσσας και προσεγγίζοντας τον λόγο φωνητικά – μια χειρονομία συν-κινητικότητας και συναδελφικότητας προς τα μέλη της τοπικής κοινωνίας που ξεκινά από μια βαθιά ανάγκη για επικοινωνία.

Ευθύμης Θέου