For several years now, the undeniable and almost parallel relationship between image-making and archaeology has been acknowledged. While photography was initially a means of capturing archaeological monuments rather than recording the excavation process itself, it has now become an integral part of the excavational toolkit.

In fact, the production of images –such as maps, photographs, diagrams, stratigraphies, and representations– is a fundamental element in constructing an archaeological process.

However, there is a significant debate on how “objective” or “interpretive” these depictions are or should be. In an academic archaeological photograph, where the goal is a “clean” and timeless imprint of an archaeological trench, for instance, it’s challenging for the subject of the research –the perspective of the scholar– to intrude into the Cartesian logic of the photographic frame.

Within this debate, a new field of experimentation has emerged which explores the relationship between creative photography with archaeology –and antiquity in general. There has been a strong need for different ways of narrating archaeological discourses, where visualization becomes a significant methodological tool. Moreover, the close relationship between archaeology and socio-cultural anthropology, has also shaped the use of visual and auditory media in the interpretation of the past. 

A particular field where visualization is crucial is archaeological ethnography. Its goal is to recognize that the exploration of the past is not limited to the archaeological study of material remains but also involves their production and consumption in the contemporary social context. Archaeological ethnography stresses that an archaeological site constitutes a multi-temporal stage, with many different spectators and actors, in which experimentation with multimodal practices, including photography and video, enriches the recording and the interpretative processes and creates meaningful connections and associations. 

Drawing from experience gained from previous experimental projects of visualizing both the archaeological practice and the material past in general (such as the excavations at Neolithic Dispilio in Kastoria and the Sanctuary of Poseidon in Kalaureia on the Island of Poros, as well as the Athenian Acropolis), the Koutroulou Magoula program also encompasses archaeological photo-ethnography.

The aim is to create a parallel, multimodal archive of the archaeological and ethnographic praxis, which does not merely supplement archaeological discourse with imagery, but will itself consistute the raw material for generating new, experimental, narratives.

Fotis Ifantidis

Εδώ και αρκετά χρόνια έχει αναγνωρισθεί η αδιάρρηκτη και σχεδόν παράλληλη πορεία και σχέση της εικόνας με την αρχαιολογία. Αν και η φωτογραφία αρχικά ήταν το μέσο απαθανάτισης αρχαιολογικών μνημείων και όχι της ίδιας της ανασκαφικής πράξης, πλέον αποτελεί ένα αυτονόητο τμήμα της ανασκαφικής εργαλειοθήκης. 

Στην πραγματικότητα η παραγωγή εικόνων –όπως χάρτες, φωτογραφίες, διαγράμματα, στρωματογραφίες, αναπαραστάσεις– αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία στην κατασκευή μιας αρχαιολογικής διαδικασίας.

Ωστόσο, υπάρχει πολύ μεγάλη συζήτηση για το πόσο «αντικειμενικές» ή «ερμηνευτικές» είναι ή δικαιούνται να είναι αυτές οι απεικονίσεις. Σε μια ακαδημαϊκή αρχαιολογική φωτογραφία, όπου ο στόχος είναι η «καθαρή» και αχρονική αποτύπωση ενός αρχαιολογικού σκάμματος, για παράδειγμα, δύσκολα μπορεί να παρεισφρήσει στο καρτεσιανής λογικής φωτογραφικό κάδρο το ίδιο το υποκείμενο της έρευνας, το βλέμμα του μελετητή.

Η ζεύξη της δημιουργικής φωτογραφίας και της σύγχρονης τέχνης με την αρχαιολογία –και την αρχαιότητα γενικά– ασφαλώς δεν είναι ένα καινούργιο πεδίο πειραματισμού. Τα τελευταία χρόνια, όμως, είναι έντονη η ανάγκη διαφορετικών τρόπων αφήγησης στον αρχαιολογικό λόγο, όπου η εικονοποίηση αποτελεί σημαντικό μεθοδολογικό εργαλείο. Επιπλέον, η στενή σχέση της αρχαιολογίας με την ανθρωπολογία εξίσου επηρεάζει και τη χρήση των οπτικοακουστικών μέσων –της στατικής και κινούμενης εικόνας– στην ανάγνωση της αρχαιότητας.

Ένα ιδιαίτερο πεδίο, όπου η εικονοποίηση είναι θεμελιώδης, είναι η αρχαιολογική εθνογραφία. Στόχος της είναι η αναγνώριση ότι η μελέτη του παρελθόντος δεν περιορίζεται στις αρχαιολογικές ταξινομήσεις των υλικών καταλοίπων αλλά αφορά και την παραγωγή και κατανάλωσή του στο σύγχρονο κοινωνικό πλαίσιο. Ιδιαίτερα, όταν αναγνωρίσουμε ότι ένας αρχαιολογικός τόπος αποτελεί ένα πολυχρονικό σκηνικό, στο οποίο υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί θεατές και ηθοποιοί, η εικονοποίηση των οποίων μπορεί να αναδείξει πολλές και διαφορετικές πτυχές της αρχαιολογικής πράξης και να ανασύρει και να αφηγηθεί, κατά συνέπεια, συνειρμούς και νοήματα. 

Έχοντας εμπειρία που προήλθε από προηγούμενες πειραματικές εργασίες εικονοποίησης τόσο της αρχαιολογικής πράξης όσο και γενικότερα της αρχαιότητας (τις ανασκαφές στο νεολιθικό Δισπηλιό Καστοριάς και στο Ιερό του Ποσειδώνα στην Καλαυρεία του Πόρου, καθώς και την αθηναϊκή Ακρόπολη), στο πρόγραμμα της Κουτρουλού Μαγούλας εντάσσεται και η αρχαιολογική φωτο-εθνογραφία.

Στόχος είναι η δημιουργία ενός παράλληλου αρχείου καταγραφής των στιγμών της ανασκαφικής πράξης, το οποίο δεν εικονογραφεί συμπληρωματικά τον αρχαιολογικό λόγο αλλά θα αποτελεί το ίδιο την πρώτη ύλη για τη δημιουργία νέων, πειραματικών, αφηγήσεων. 

Φώτης Υφαντίδης