The anthropogenic artificial mound (magoula) or tell site of Koutroulou is 206 m long and 182 m wide, situated at 130.7 meters above sea level; it rises 6.6 m above the surrounding fields. Its overall area is 3.7 ha (37 stremmata), much larger than most other tell sites in the Thessalian plain. 

Its main phase of habitation is end of the Early Neolithic and the beginning of the Middle Neolithic, roughly based on radiocarbon dating from the site- at the end of the 7^th millennium and the first two centuries of the 6^th millennium (c. 6100-5800 BCE). 

Through a series of field practices including geophysical survey, topographical survey, pedestrian survey, and extensive and systematic excavation using the recording methodologies of the “single context”, we have revealed a number of Neolithic buildings, terraces, a series of perimeter ditches, as well as a pottery workshop, situated on the periphery, with very well-preserved, domed kiln installations. The open areas between buildings were also extremely rich in finds, including pottery, figurines, animal bones and other organic material, indicating intensive use.

A drone-generated image of the site during exacavation | Εικόνα του θέσης κατά τη διάρκεια της ανασκαφής που έχει παραχθεί με drone [N. Humphreys, 2019]

The buildings had stone foundations and mudbrick in the upper layers; a unique, very large building, however, had stone walls that preserve up to 1 m in height.

The excavated section of the outer, perimeter ditch revealed human-made steps, allowing people to move in and out of the ditch. Given the size of the settlement, these perimeter ditches were major, almost monumental undertakings, most likely communal projects that shaped the social life and the symbolic constitution of the community, beyond their practical significance.

Amongst the surprising finds, we unearthed and excavated, in the area of the pottery workshop and next to the best-preserved pottery kiln, a very rare inhumation burial which is dated to the transition from the Early to the Middle Neolithic. Detailed reports on this and on the other features will be published soon.

The Neolithic inhabitants of Koutroulou Magoula kept primarily sheep and goats (more than 70% of all animal remains), but also cattle, pigs, and dogs in smaller numbers. They also hunted, and small numbers of red and roe deer remains were found. They cultivated mostly einkorn and emmer wheat, and less commonly barley and oat, but also lentils, peas, bitter vetch, and grass peas. Fig seeds, terebinth, and elder were also found. They also collected a wide variety of wild plants.

The best preserved pottery kiln feature, during excavation | Ο καλύτερα διατηρημένος κεραμικός κλίβανος, κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του

While they made pottery and figurines mostly out of local clay, their stone tools used much exotic raw material. More than half of the chipped stone tools were made of obsidian, and the majority appears to be from the Cycladic island of Melos. The rest of the chipped stone were made of material coming from the Pindus mountains, and some even from the Rhodope mountains, on the borders between present day Greece and Bulgaria. Given this assemblage, Koutroulou seems to have occupied a key position and a preferential access in the long-distance exchange networks for valuable raw materials.

The mound was also used in later periods, it seems for burial purposes, pointing to the mnemonic role of the locality: A Late Bronze Age vaulted (tholos) tomb had been built on the top of the mound and next to the Neolithic buildings, one of the earliest such monuments to have been found (15^th c. – 13^th c. BCE). The tomb had been looted, most likely in antiquity. A female inhumation burial dated to the 12^th c. AD was also found nearby.  

Ο ανθρωπογενής τεχνητός λόφος (μαγούλα) της Κουτρουλού έχει μήκος 206 μέτρα και πλάτος 182 μέτρα, και βρίσκεται σε υψόμετρο 130,7 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας· υψώνεται 6,6 μέτρα πάνω από τα γύρω χωράφια. Η συνολική του έκταση είναι 3,7 εκτάρια (37 στρέμματα), πολύ μεγαλύτερη από τις περισσότερες άλλες μαγούλες στην πεδιάδα της Θεσσαλίας.

Η κύρια φάση κατοίκησής της χρονολογείται στο τέλος της Πρώιμης Νεολιθικής και στην αρχή της Μέσης Νεολιθικής περιόδου, βασισμένη κατά προσέγγιση σε χρονολόγηση με άνθρακα 14 από το χώρο – στο τέλος της 7ης χιλιετίας και στους πρώτους δύο αιώνες της 6ης χιλιετίας (περίπου 6100-5800 π.Κ.Ε.).

Μέσω μιας σειράς ερευνητικών πρακτικών, που περιλαμβάνουν γεωφυσική έρευνα, τοπογραφική έρευνα, περιπατητική έρευνα, εκτεταμένη και συστηματική ανασκαφή χρησιμοποιώντας τις μεθοδολογίες καταγραφής του “single context”, έχουμε αποκαλύψει έναν αριθμό νεολιθικών κτιρίων, αναβαθμίδων, μια σειρά από περιμετρικές τάφρους, καθώς και ένα εργαστήριο κεραμικής στην περιφέρεια του χώρου, με πολύ καλά διατηρημένους, θολωτούς φούρνους. Οι ανοιχτοί χώροι μεταξύ των κτιρίων ήταν επίσης εξαιρετικά πλούσιοι σε ευρήματα, περιλαμβάνοντας κεραμικά, ειδώλια, ζωικά οστά και άλλα οργανικά υλικά, που υποδεικνύουν μια εντατική χρήση.

Τα κτίρια είχαν λίθινα θεμέλια και τοίχους από πηλό στις ανώτερες στρώσεις. Ένα μοναδικό, πολύ μεγάλο, κτίριο, ωστόσο, είχε λίθινους τοίχους που διατηρούνται μέχρι 1 μέτρο σε ύψος.

Το ανασκαμμένο τμήμα της εξωτερικής περιμετρικής τάφρου αποκάλυψε τεχνητά σκαλοπάτια, που επιτρέπουν στους ανθρώπους να εισέρχονται και να εξέρχονται από την τάφρο. Δεδομένου του μεγέθους του οικισμού, αυτές οι περιμετρικές τάφροι ήταν σημαντικά, σχεδόν μνημειακά έργα, πιθανότατα κοινοτικής φύσεως, που διαμόρφωσαν την κοινωνική ζωή και τη συμβολική συγκρότηση της κοινότητας, πέρα από τη πρακτική τους σημασία.

Ένα απρόσμενο εύρημα που ανασκάψαμε στην περιοχή του εργαστηρίου κεραμικής, δίπλα στο καλύτερα διατηρημένο φούρνο κεραμικής, είναι μία πολύ σπάνια ταφή που χρονολογείται στη μετάβαση από την Πρώιμη στη Μέση Νεολιθική περίοδο. Λεπτομερείς αναφορές για αυτό το εύρημα και για τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά θα δημοσιευτούν σύντομα.

Οι νεολιθικοί κάτοικοι της Κουτρουλού Μαγούλας εξέτρεφαν κυρίως πρόβατα και κατσίκες (πάνω από το 70% όλων των ζωικών υπολειμμάτων), αλλά έχουν βρεθεί σε μικρότερους αριθμούς βόδια, χοίροι και σκύλοι. Επίσης, κυνηγούσαν, και βρέθηκαν μικροί αριθμοί υπολειμμάτων από ζαρκάδια και κόκκινα ελάφια. Καλλιεργούσαν κυρίως δίκοκκο και μονόκοκκο σιτάρι και λιγότερο κριθάρι και βρώμη, καθώς και φακή, μπιζέλι, ρόβι και λαθούρι. Βρέθηκαν επίσης σύκα, τερέβινθος και σαμπούκος. Επίσης, συγκέντρωναν μια ευρεία ποικιλία άγριων φυτών.

Ενώ κατασκεύαζαν κεραμικά σκεύη και ειδώλια κυρίως από τοπικό πηλό, για τα λίθινα εργαλεία τους χρησιμοποιούσαν κυρίως “εξωτικές” πρώτες ύλες. Πάνω από τα μισό από τα λαξευμένα εργαλεία ήταν κατασκευασμένα από οψιανό, με την πλειονότητα να προέρχεται από το Κυκλαδίτικο νησί της Μήλου. Η πρώτη ύλη των υπολοίπων λαξευμένων εργαλείων προερχόταν από τα βουνά των Πίνδου, αλλά ακόμη και από τα βουνά της Ροδόπης, στα σύνορα της σύγχρονης Ελλάδας με τη Βουλγαρία. Δεδομένων αυτών των ευρημάτων, η Κουτρουλού φαίνεται να κατείχε κεντρική θέση και προνομιακή πρόσβαση στα δίκτυα μακρινών ανταλλαγών για πολύτιμες πρώτες ύλες.

A photogrammetric image of the Late Bronze Age tholos tomb | Φωτογραμμετρική εικόνα του θολωτού τάφου της Ύστερης Εποχής Χαλκού [V. Tsamis]

Ο γήλοφος χρησιμοποιήθηκε επίσης σε μεταγενέστερες περιόδους, από ότι φαίνεται κυρίως για ταφές, υποδεικνύοντας τον μνημονικό ρόλο της τοποθεσίας: Στην κορυφή του λόφου και δίπλα από τα νεολιθικά κτίρια είχε κατασκευαστεί ένας θολωτός τάφος της Υστεροελλαδικής Εποχής, ένα από τα πρώτα παρόμοια μνημεία (15ος – 13ος αι. π.Κ.Ε.). Ο τάφος είχε λεηλατηθεί, πιθανότατα στην αρχαιότητα. Επίσης, βρέθηκε κοντά του μία γυναικεία ταφή που χρονολογείται στον 12ο αιώνα μ.Χ.

Photogrammetric representation of the excavation on the top of the mound | Φωτογραμμετρική απόδοση της ανασκαφής στην κορυφή του γηλόφου